Kategoria: Neologizmy

Jakie słowa dodała do słownika II wojna światowa?

Wojna niesie cierpienie, śmierć i nieszczęście. Jest jednym z największych kataklizmów. To tragiczne wydarzenie kształtuje całe pokolenia, wpływa na sposób myślenia i pozostawia trwały ślad w języku.

Wiele popularnych dziś słów w języku angielskim pochodzi z okresu II wojny światowej. Większość z nich zaczęło swój żywot, jako element żargonu wojskowego – były to użyteczne skróty lub zapożyczenia, które dziwnymi kolejami losu przedostały się do codziennej angielszczyzny i które używamy do dzisiaj.

Spam, Jeep i radar

Spam dziś zrozumiemy, jako: niechciany e-mail, który zazwyczaj zawiera reklamy. Jednak oryginalnie „Spam” był nazwą konserwy wieprzowej (od: spiced / przyprawiona i ham / szynka), która była popularnym jedzeniem wysyłanym dla wojska.

Slang żołnierski był inspiracją dla marki samochodów terenowych. Samochód „uniwersalnego użytku / general-purpose” nazywano skrótowo GP. Jeśli wypowiemy ten skrót szybko to otrzymamy „dżip”, co po angielsku zapisalibyśmy jako – Jeep.

Z tamtego okresu pochodzi też słowo “radar” – które jest to akronimem od „ratio detecting and ranging / radiowe wykrywanie i namierzanie”. W języku polskim „radar” jest głównie używany w kontekście wojskowym, natomiast w angielskim mamy z nim kilka bardzo użytecznych zwrotów: below/under the radar (np. He tried to stay below her radar / Starał się być niezauważony przez nią) oraz on/off the radar [np. Toy safety is definitely on consumers’ radar / Bezpieczeństwo (w użytkowaniu) zabawek jest zdecydowanie ważne dla klientów (gdybyśmy dali tam “off” zamiast “on” to to zdanie powiedziałoby nam, że bezpieczeństwo zabawek nie jest ważne dla klientów)].

Co Brytyjczycy wzięli z niemieckiego?

Every politician gets flak from time to time / Każdy z polityków dostaje po głowie od czasu do czasu. „Flak” przetłumaczymy na: (potocznie) ostra krytyka oraz ogień przeciwlotniczy (stąd mamy – flak jacket / kamizelka kuloodporna). Flak jest skrótem od: Fliegerabwehrkanone / działo obrony przeciwlotniczej.

Over the years, the Kremlin has built a simulated democracy with a series of ersatz -opposition parties / Przez lata Kremlin zbudował udawaną demokracją z serią namiastek partii opozycyjnych. Niemieckie słowo „Ersatz” oznacza „substytut, namiastka”. I tak go też zrozumiemy w języku angielskim – tylko oczywiście nie będzie ono pisane z dużej litery (w niemieckim rzeczowniki pisze się z dużej litery).

Polski wkład w angielszczyznę

Rafał Lemkin był polskim prawnikiem, który wyemigrował do Stanów. Tam napisał książkę o eksterminacji Żydów przez hitlerowskie Niemcy. Nie było wówczas terminu prawnego, który swoim znaczeniem nazywałby taką zbrodnię. Stąd Lemkin stworzył swój własny termin – genocide. Słowo to bazuje na dwu greckich wyrazach: genos /rasa, rodzaj i cide/zabicie. „Genocide” przetłumaczymy na polski jako – ludobójstwo.

DODATEK
Owczarek niemiecki to German shepherd czy Alsatian? Odpowiedź znajdziesz tutaj.

 

Strefa Kujona:

Więcej o słowie „spam” tutaj

Jeep [wymowa: dʒiːp], rzeczownik, znaczenie:
– marka małych, wytrzymałych samochodów (często wojskowych) używanych do jeżdżenia po wyboistych terenach

radar [wymowa: ˈreɪdɑː(r)], rzeczownik, znaczenie:
– radar, stacja radiolokacyjna [urządzenie służące do wykrywania – za pomocą fal radiowych – obiektów powietrznych, nawodnych oraz lądowych takich jak: samoloty, śmigłowce, rakiety, statki (również chmury oraz obiekty terenowe), pozwalające na określenie kierunku, odległości, a także rozmiarów obiektu]

Z słowem „radar” mamy kilka użytecznych zwrotów:

– below/under the radar – używany, by powiedzieć, że ludzie nie są czegoś świadomi – np. Around 400 Russian mercenaries reportedly entered Kyiv in January with orders to assassinate President Zelensky. Mr Putin is understood to have sent them into the capital before the Russian invasion began to maximise their chances of going under the radar // Rzekomo około 400 rosyjskich najemników weszło do Kijowa w styczniu z rozkazami zabicia prezydenta Zełenskiego. Przyjmuje się, że pan Putin wysłał ich do stolicy zanim się zaczęła rosyjska inwazja, by zmaksymalizować ich szanse że inni nie będą świadomi ich celu i obecności/ bycia niewykrytymi.

– on/off the radar (screen) – używany, by powiedzieć, że uwaga ludzi jest/nie jest skupiona na czymś – np. With the threat of nuclear war on the radar, the West has intervened as much as possible in taking proactive steps without crossing the red line of direct military interventions // Znając możliwość/mając świadomość zagrożenia wojną nuklearną Zachód interweniował tak dużo, jak to możliwe w podjęciu prewencyjnych kroków bez przekraczania czerwonej linii bezpośredniej militarnej interwencji

flak (też – flack) [wymowa: flæk], rzeczownik, znaczenie:
– działa na ziemi, które strzelają w samoloty wroga; pociski z tych dział; ogień przeciwlotniczy
– (mowa potoczna) krytyka, ostrzał/ogień krytyki

flak jacket [wymowa: ˈflæk dʒækɪt], rzeczownik, znaczenie:
– kamizelka kuloodporna

ersatz [wymowa:ˈeəzæts], przymiotnik, znacznie:
– sztuczny, będący namiastką, będący gorszym zamiennikiem (sztuczny i nie tak dobry, jak prawdziwa rzecz/produkt)

genocide [wymowa: ˈdʒen.ə.saɪd], rzeczownik, znaczenie:
– ludobójstwo (zbrodnia przeciwko ludzkości, obejmująca celowe wyniszczanie całych lub części narodów, grup etnicznych, religijnych lub rasowych, zarówno poprzez fizyczne zabójstwa członków grupy, jak i wstrzymanie urodzeń w obrębie grupy, stworzenie warunków życia obliczonych na fizyczne wyniszczenie, czy przymusowe odbieranie dzieci)

 

Materiały źródłowe:

słówka

inne

 

Zdjęcie wykonał Elliott Engelmann, a pozostałe prace fotografa można znaleźć na Unsplash.

Od dezercji, przez pustynię, aż na bezludną wyspę

Niektóre słowa, jak np. preservative, są tzw. false friends („fałszywymi przyjaciółmi” – brzmią podobnie do pewnych polskich słów, ale mają zupełnie inne, niż one znaczenia). Jeśli nie znamy danego wyrazu i słyszymy go po raz pierwszy, no to gramy w ruletkę – albo dokładnie trafiliśmy w jego znaczenie albo popełniamy gafę.

Deserter, desertion – proste!

„Deserter” i „desertion” przypominają nam: dezerter i dezercja; i akurat rzeczywiście to samo znaczą. „Desertion” prócz „dezercja”, czyli „ucieczka z wojska”, oznacza także: opuścić kogoś, odejść od kogoś i pozostawić go w trudnej sytuacji.

To desert – zdezerterować, ale nie tylko…

W tym roku zmarł ojciec Adele i prasa pisała, że piosenkarka nie utrzymywała z nim kontaktu, ponieważ: Her father deserted his family when she was a baby / Jej ojciec opuścił rodzinę, kiedy ona była małym dzieckiem. „To desert” oznacza: opuścić kogoś, kto jest w trudnej sytuacji i pozostawić go bez pomocy, bez wsparcia.

Adele, pewnie to Was zdziwi, ma ataki paniki przed każdym większym występem – po prostu: her confidence/courage deserts her // opuszcza ją pewność siebie/odwaga.

Opuścić (to desert) można oczywiście także miejsce.

Deserted – słownikowa gwiazda pandemii

Many cities and towns around the globe are looking completely deserted, as governments introduce tougher measures in a bid to contain the spread of deadly coronavirus COVID-19 / Wiele miast i miasteczek wokół globu wygląda na zupełnie opuszczone, ponieważ rządy wprowadzają twardsze metody starając się powstrzymać rozprzestrzenianie się śmiertelnego koronawirusa COVID-19. Powyższym zdaniem opisano (na jednym z portali) zdjęcia miast z całego świata, na których mamy: deserted streets / opustoszałe ulice (zazwyczaj są tam ludzie, ale w okresie pandemii siedzieli oni w domach), deserted bars and restaurants / puste bary i restauracje, deserted city centres / opuszczone centra miast. (Jeśli myślimy po polsku, to chce się nam ww. przykładach dać jakąś pochodną czasownika „to leave / opuścić”, no ale tak tego nie tłumaczymy.)

Pustynia i bezludna wyspa

W końcu dotarliśmy do prawdziwie pustego miejsca – na pustynię / desert . Scientists say that global warming will turn parts of southern Europe into desert by the end of the century / Naukowcy mówią, że globalne ocieplenie przemieni części Europy południowej w pustynię do końca tego stulecia. Być może słyszeliście o dezertyfikacji (desertification), czyli o procesie powstawania nowych pustyń np. w wyniku nadmiernego wypasu zwierząt hodowlanych, w wyniku którego gleba staje się tak jałowa, że nic nie jest w stanie na niej rosnąć.

Jeśli dla kogoś pustynia nadal jest zbyt zatłoczona, może się udać na bezludną wyspę. I tutaj mamy kolejną niespodziankę – bo do „bezludna” nie użyjemy słowa „people / ludzie”, tylko przetłumaczymy ją na „desert island / bezludna wyspa”. Zwykle taka stereotypowa bezludna wyspa jest małą górką piachu z rosnącą po środku palmą, czyli wyspą w jakimś sensie pustynną.

 

Strefa Kujona:

deserter [wymowa: dɪˈzɜː.tə(r)], rzeczownik, znaczenie:
– osoba, która odchodzi z armii bez pozwolenia, dezerter

desertion [wymowa: dɪˈzɜː.ʃən], rzeczownik, znaczenie:
– dezercja (opuszczenie armii bez pozwolenia)
– opuszczenie kogoś / odejście od kogoś (i pozostawienie go w trudnej sytuacji)

desert [wymowa: dɪˈzɜːt], czasownik, znaczenie:
– opuścić armię bez pozwolenia i bez zamiaru powrotu do służby, zdezerterować
– opuścić kogoś, kto jest w trudnej sytuacji; pozostawić go bez pomocy, bez wsparcia; opuścić, zostawić, porzucić
– opuścić – stosowane w przypadku jakiejś cechy np. odwagi, pewności siebie (All my courage deserted me / Cała moja odwaga mnie opuściła)
– opuścić jakieś miejsce, pozostawić je pustym; wyjeżdżać, opuszczać
– odejść z jakiejś organizacji albo zaprzestać jakiegoś działania, zwłaszcza jeśli (to odejście albo to zaprzestanie działania) jest oceniane źle albo jako przejaw braku lojalności

deserted [wymowa: dɪˈzɜː.tɪd], przymiotnik, znaczenie:
– opuszczony, opustoszały (np. o mieście, budynku)
– opuszczony, porzucony (o osobie)

desert [wymowa: ˈdez.ət], rzeczownik, znaczenie:
– pustynia (piaszczyste, bądź skaliste miejsce, gdzie rzadko pada deszcz i gdzie rośnie niewiele roślin)

 

Materiały źródłowe (słówka):

 

Zdjęcie wykonała Patou Ricard, a można je znaleźć na Pixabay.

Przedziwne dzieje słowa gay

Słownik etymologiczny podaje, że słowo „gay” istniało już w średniowieczu. Wówczas tłumaczylibyśmy je na: radosny, wesoły, beztroski (o osobach), błyszczący, jasny, bogaty (o rzeczach).

W XVI wieku wyraz ten w niektórych kontekstach zaczął oznaczać: hedonistyczny, frywolny. Później to znaczenie się wzmocniło i wskazywało już na rozwiązłość; stąd np. gay woman to była prostytutka, gay man – kobieciarz, gay house – dom publiczny.

Na początku XX wieku „gay” w obecnym znaczeniu pojawił się najpierw w slangu osób homoseksualnych, jako zamiennik na istniejące już homosexual. Homosexuality wówczas było nazwą zaburzenia psychicznego (tak to wówczas kwalifikowano), które objawiało się pociągiem seksualnym do osób tej samej płci. Powstały przepisy karzące za utrzymywanie relacji seksualnych między mężczyznami. Zostały one zniesione dopiero w 1967 r. dla Anglii, w 1980 dla Szkocji i w 1982 dla Irlandii Północnej. Przez wiele lat homoseksualni mężczyźni (bo kontakty homoseksualne między kobietami nigdy nie były penalizowane) nie mogli jawnie nawiązywać relacji, ani przyznawać się do swoich skłonności. Potrzeba stała się matką wynalazków – w tymże środowisku posługiwano się Polari – slangową gwarą, w której niektóre wyrazy miały podwójne znaczenie; i np. gay man dla osoby niewtajemniczonej oznaczał tylko wesołego mężczyznę, dla wtajemniczonej – homoseksualistę. Z czasem Polari stracił na popularności, natomiast słowo gay w znaczeniu „homoseksualny” przenikło do codziennej angielszczyzny. Obecnie większość osób kojarzy je tylko z tym.

Jednak to jeszcze nie koniec dziwnych losów tego słowa. W młodzieżowym slangu używa się słowa „gay” w znaczeniu: nudny, niemodny, nieatrakcyjny. Niektóre słowniki podają, że to znaczenie wyewoluowało niezależnie od znaczenia homoseksualny, inne, że tak nie jest. Wielu uważa, że używanie tego słowa w tym negatywnym, obraźliwym znaczeniu jest szkodliwe dla osób, które identyfikują się jako osoby homoseksualne (czyli gay). Sprawę komplikuje fakt, że jest to obecnie najpopularniejsze obraźliwe słowo używane przez nastolatków.

DODATEK
Co oznacza „gaiety” i „gaily” jeszcze idzie się domyślić, ale „naff”?! A jest to bardzo popularne słowo w Wielkiej Brytanii. Jeśli chcesz się dowiedzieć, co oznacza, zajrzyj tutaj.

 

Strefa Kujona:

gay (synonim: homosexual) [wymowa: ɡeɪ], rzeczownik, znaczenie:
– osoba (szczególnie często używa się tego słowa w stosunku do mężczyzn), którą pociągają osoby tej samej płci, co on/ona; gej, lesbijka, osoba homoseksualna

gay, przymiotnik, znaczenie:
– (synonim: homosexual) mający/ca pociąg do osób tej samej płci, co on / ona; homoseksualny
– (staromodnie) szczęśliwy, wesoły
– (staromodnie) (o miejscu) jasne, ciekawe, atrakcyjne
– (staromodnie) kolorowy, żywy
– (młodzieżowy slang, obraźliwie) nudny, niemodny, nieatrakcyjny; lipny, do bani

 

Materiały źródłowe:

słówka

inne

W trakcie pisania wciąż natrafiam na coraz to nowe informacje nt. interesującego mnie tematu. Pomyślałam sobie, że może kogoś z Was też interesuje jakiś aspekt tego tekstu i chciałby/chciałaby dowiedzieć się więcej. Starałam się umieścić materiały, które uznałam za szczególnie ciekawe. Większość z nich jest tylko po angielsku, hasła z Wikipedii zazwyczaj są przetłumaczone na język polski, ale ich polskie wersje są często znacznie okrojone.

Zdjęcie pochodzi z portalu Unsplash, a jego twórcą jest Jordan McDonald.

Rojalsi i tantiemy

W poprzednim wpisie dzieliłam się z Wami moim zdziwieniem nad popularnością słowa „lockdown”. Niektórzy z nas bardzo nie lubią anglicyzmów i ciągłe używanie zapożyczeń jest dla nich niechlujstwem, ale po części tak właśnie ewoluuje język.

Portale plotkarskie są miejscem, gdzie można wręcz dostać wysypki od patrzenia na ów niedbały styl pisania, jaki prezentują tamtejsi redaktorzy. Dla mnie osobiście są one bardzo ciekawe, moim zdaniem są one „Dzikim Zachodem” języka polskiego – słowa, które tam buszują po artykułach prawdopodobnie któregoś dnia będą używane w oficjalnej polszczyźnie. Jednym z ich jest rojal (od angielskiego „royal” – członek rodziny królewskiej). Jak niezmiernie ekonomiczny jest język angielski!

Do Royals zaliczamy królową oraz jej najbliższą rodzinę. Królową można trochę porównać do prezydenta, ponieważ pełni funkcję reprezentacyjną, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych oraz mianuje premiera. Z drugiej jednak strony mamy ten obraz królowej, jaki pamiętamy z historycznych książek – królowa nosi koronę, mieszka w zamku, jeździ karetą (wprawdzie rzadko, bo tylko w czasie wielkich uroczystości). Każda moneta, każdy banknot (angielski, bo już nie szkocki) oraz każdy znaczek ma jej podobiznę (przynajmniej taką malutką, w rogu). Królowa jest także zwierzchniczką Kościoła anglikańskiego (tak jest od czasu Henryka VIII, który ogłosił się jego głową po tym, jak papież odmówił mu rozwodu z Katarzyną Aragońską).

„Royal” może być także przymiotnikiem i znajdziemy go w nazwach wielu instytucji; np. Royal Mail (odpowiednik Poczty Polskiej), Royal Mint (Mennicy Polskiej), Royal Air Force (Sił Powietrznych), Royal Navy (Marynarki Wojennej).

Przymiotnik „royal” przetłumaczymy na: królewski (w sensie należący, bądź związany z królem, królową albo z kimś z ich rodziny). Ma on jeszcze jedno znaczenie, które przetłumaczymy także na „królewski”, ale w sensie: doskonały, znakomity, wspaniały; np. It was a royal dinner / To był wspaniały obiad. Ów zachwyt można wyrazić w jeszcze inny sposób: The dinner was literally fit for Royalty / Obiad był dosłownie godny rodziny królewskiej.

W mowie potocznej „royalty” jest określeniem rodzin np. aktorów (The Baldwins are Hollywood royalty), muzyków (The Jacksons are music royalty), gwiazd reality TV (The Kardashians are reality TV royalty), w których wielu członków tych rodzin jest znanych; albo pojedynczych osób bardzo znanych w jakiejś dziedzinie rozrywki (Madonna has been pop royalty since the 80’s / Madonna jest pop royalty od lat 80tych).

„Royalty” to także tantiema, czyli opłata za wykorzystanie czyjegoś pomysłu, książki, bądź utworu muzycznego. Dawniej „royalty” był nazwą opłaty za prawo wydobywania złota i srebra z kopalni (przez wieki w Wielkiej Brytanii kopalnie srebra i złota były własnością monarchów).

Czasy się zmieniają, a wraz z nimi to, co nazywamy royalty.

 

Strefa Kujona:

royal [wymowa: ˈrɔɪ.əl], rzeczownik (mowa potoczna), znaczenie:
– członek rodziny królewskiej

royal, przymiotnik, znaczenie:
– królewski (należący, bądź związany z królem, królową albo z kimś z ich rodziny)
– doskonały, znakomity, „godny króla / królowej”

royalty [wymowa:ˈrɔɪ.əl.ti], rzeczownik, znaczenie:
– osoby, które należą do rodziny króla i królowej; rodzina królewska
– tantiema (rodzaj wynagrodzenia pisarzy, wynalazców, właścicieli nieruchomości itp. naliczany w każdym przypadku, kiedy ich książka, urządzenie, posiadłość itd. jest kupowana albo używana przez innych)

royalist [wymowa: ˈrɔɪ.ə.lɪst], rzeczownik, znaczenie:
– rojalista (osoba, która popiera urzędującego króla (bądź królową) oraz uważa, że król (bądź królowa) powinni sprawować władzę w państwie)

 

Materiały źródłowe (słówka):

 

Zdjęcie wykonał Public Co, a jego pozostałe prace można podziwiać na Pixabay.