Płeć to sex czy gender?

Sex” oznacza „płeć” i można go rozumieć na dwa sposoby: stan bycia mężczyzną (lub kobietą), albo wszyscy mężczyźni (lub kobiety) jako ogół (np. w określeniu „płeć przeciwna / opposite sex). („Sex” to oczywiście także „seks”.) „Sex” jest określany przy narodzeniu, stąd mamy – „sex assigned at birth / płeć przypisana przy narodzeniu”. Wyraz ten znajdziemy w określeniach typu: sex organs / narządy płciowe, sex-change operation / operacja zmiany płci, sex chromosome / chromosom płciowy, czy single-sex school / szkoła tylko dla chłopców lub tylko dla dziewcząt (dosłownie: szkoła pojedynczej płci). Istnieje również czasownik „to sex”, który oznacza: określać, czy dane zwierzę jest samcem, czy samicą. Osoba, która wykonuje taką pracę, nazywa się „sexter / sekser” i najczęściej jest zatrudniana przy sortowaniu małych kurczaczków na kurki i koguciki.

Gender” to też „płeć” i tak, jak „sex” również jest rozumiany na dwa sposoby. Słowo to zyskało szczególną popularność w połowie XX wieku i zaczęło stopniowo wypierać „sex”, który był dawniej zdecydowanym faworytem. Pierwsze użycia „gender” w znaczeniu „płeć” były żartobliwe – otóż gender był kojarzony jako termin lingwistyczny. Oznaczał on, tak jak i również teraz, „rodzaj” np. rodzaj męski rzeczowników / masculine gender of nouns. Niektóre słowniki podają, że „gender” oznacza płeć szczególnie, jeśli rozważamy ją jako zjawisko społeczno-kulturowe (a nie fakt biologiczny). Czyli można sobie wyobrazić, że ludzi, tak jak rzeczowniki, można podzielić na „rodzaje” i np. „rodzaje żeńskie” zazwyczaj zajmują się domem i dziećmi, a męskie – karierą (stąd mamy – traditional gender roles / tradycyjne role społeczne), czy zawody, jakie wykonują „rodzaje męskie” są zazwyczaj lepiej płatne, stąd mamy „gender pay gap / nierówność z wynagrodzeniu kobiet i mężczyzn”.

Obecnie w ankietach, czy aplikacjach o pracę możecie napotkać pytania, które wielu mogą zbić z tropu – np. Which of the following describes how you think of yourself? / Które z następujących (opcji) opisuje, jak myślisz o sobie?, Which gender do you most associate with? / Z którą płcią najbardziej się identyfikujesz? A zamiast terminu „sex”, spotkamy – gender identity / tożsamość płciową. Cóż to takiego?

Gender identity to „poczucie, że należy się do danej płci (rozumianej jako zjawisko społeczno-kulturowe) “, podczas gdy „sex” jest faktem biologicznym. I najłatwiej ten termin wyjaśnić na przykładzie osób transpłciowych (transgender) – np. „sex” transkobiety (trans woman) określimy jako – mężczyzna, natomiast jej gender identity – jako kobieta. „Gender identity” obejmuje więcej, niż dwie tożsamości płciowe i osoby, które nie czują się ani kobietami, ani mężczyznami, nazywamy non-binary (niebinarne) lub genderqueer.

Obecnie znaczenia słowa „gender” (i jego pochodnych) bardzo szybko się zmieniają. W niektórych źródłach jest informacja, że „gender” oznacza właściwie tyle, co „sex”, czyli płeć biologiczną. Ten wpis za rok, czy dwa może być już nieaktualny. Jedno jest jednak pewne – słowo „gender” wyraźnie wypiera słowo „sex”. Być może niedługo słowniki będą podawać taką definicję tego słowa: sex (staromodnie) – płeć.

DODATEK
Dawniej David Bowie, a teraz Michał Szpak i Harry Styles mają dość specyficzny styl ubierania się – w języku angielskim jest nawet na niego odpowiednie określenie. Odpowiedź na to, jak ono brzmi i co to jest „gender reveal” – znajdziesz tutaj.

 

Strefa Kujona:

sex [wymowa: seks], rzeczownik, znaczenie:
– płeć, stan bycia mężczyzną lub stan bycia kobietą (u ludzi) albo samcem lub samicą (u zwierząt)
– płeć – rozumiana jako: wszyscy mężczyźni jako grupa (ogół) albo wszystkie kobiety, jako grupa (ogół); przykładowe określenia: opposite sex / płeć przeciwna, weaker sex / płeć słabsza (uwaga – Słownik Cambridge Dictionary podaje, że obecnie wielu uważa to określenie za obraźliwe)
– seks, np. safe sex / seks z zabezpieczeniem (bezpieczny seks), unprotected sex / seks bez zabezpieczeń, sex education / edukacja seksualna, sex trade / branża seksualna, sex life // życie seksualne/aktywność seksualna

sex, czasownik, znaczenie:
– określać, czy dane zwierzę jest samcem, czy samicą

gender [ˈdʒendə(r)], rzeczownik, znaczenie:
– płeć – stan bycia kobietą lub mężczyzną, szczególnie wtedy, gdy płeć jest rozumiana jako zjawisko społeczno-kulturowe
– płeć – rozumiana jako: wszyscy mężczyźni jako grupa (ogół) albo wszystkie kobiety, jako grupa (ogół)
– rodzaj (żeński, męski lub nijaki – termin używany w gramatyce)

gender identity [wymowa: ˈdʒen.dər aɪˌden.tə.ti], rzeczownik, znaczenie:
– poczucie, że się przynależy do jakiejś płci (rozumianej jako zjawisko społeczno-kulturowe, czyli gender); tożsamość płciowa

transgender [wymowa: trænzˈdʒen.də(r)], (też trans, wymowa: trænz), przymiotnik, znaczenie:
– transpłciowy; ktoś, kto nie identyfikuje się ze swoją płcią biologiczną
Uwaga – słowo obraźliwe, jako rzeczownik

 

Materiały źródłowe:

słówka

inne

  • Rozróżnienie między „sex”, a „gender” (Wikipedia – po angielsku)
  • Tożsamość płciowa (Wikipedia – po angielsku, po polsku)
  • John Money – twórca rozumienia „gender” jako „płeć społeczno-kulturowa” (Wikipedia – po angielsku, po polsku)
  • Wzrost użycia słowa gender w ostatnich latach. Jest to pokazane na pierwszym wykresie (Fig 1 na stronie 3 tego dokumentu). Na osi „x” mamy lata 1966 – 2001, a na osi „y” – stosunek (ilości użycia słowa) „sex” do (ilości użycia słowa) „gender” w tytułach prac naukowych. Przyglądano się tytułom prac z dziedzin: nauki ścisłe (linia z kołami), nauki społeczne (linia z kwadratami) i nauki humanistyczne (linia z trójkątami)

Dla dociekliwych

Wikipedia podaje, że dawniej “gender” był terminem lingwistycznym, a jego znaczenie jako “płeć” wprowadził nowozelandzki psycholog John Money.

Money zajmował się osobami interpłciowymi (intersex people) – mają one albo gonady męskie i żeńskie (jądra i jajniki) albo ich zewnętrzne narządy płciowe nie są typowe dla żadnej z płci. Trudno je jednoznacznie zakwalifikować, dlatego Money stworzył 7 kryteriów wg których powinno się określać płeć takich osób – są to: chromosomy płciowe, struktura gonad, zewnętrzne narządy płciowe, wewnętrzne narządy płciowe, hormony, wychowanie i rola związana z płcią (gener role), czyli „jaką płeć odgrywa dana osoba”. Stąd zrodziło się rozumienie płci, jako zjawiska społeczno – kulturowego, gender.

Termin „gender” stał się szczególnie popularny w środowiskach feministycznych, zwłaszcza, że „sex” w XX wieku nabrał silnych erotycznych konotacji.

Niesamowity wgląd w popularność tego słowa daje praca dr Davida Haig pt. Niepowstrzymany wzrost “gender” i spadek “sex”: Społeczna zmiana w tytułach prac naukowych w latach 1945 – 2001 (The Inexorable Rise of Gender and the Decline of Sex: Social Change in Academic Titles, 1945 – 2001). Umieściłam ją jako ostatnią w Materiałach źródłowych. Możemy z niej wywnioskować, że w naukach ścisłych „gender” pojawiał się sporadycznie (jeden „gender” na 200-300 „sex’ów”), a od lat 80-tych „gender” mocno gonił „sex” i w 2001 roku oba słowa były praktycznie tak samo popularne. W naukach społecznych „gender” zaczął gonić „sex” znacznie wcześniej (od lat 60-tych), a na przełomie 80-tych i 90-tych oba słowa były tak samo popularne. Obecnie jest faworytem w naukach społecznych. W naukach humanistycznych zachodziła podobna zmiana, jak w naukach społecznych.

Właśnie na podstawie tych wykresów wnioskuję, że „sex” w znaczeniu „płeć” wyjdzie z użycia. Ciekawe, czy moje przewidywania się sprawdzą.

 

Zdjęcie pochodzi z portalu Pixabay.

Leave a Reply