You have been cancelled

Jeśli przeglądacie brytyjską prasę, to z pewnością natknęliście się już kiedyś na informację, że ktoś został „cancelled”. Co dzieje się z takim delikwentem i na czym polega całe to zjawisko?

Czasownik „to cancel” jest bardzo popularny i kojarzymy go choćby z okien komunikacji systemu Windows – „Cancel” odpowiada naszemu „Anuluj”. Thousands of flights have been cancelled due to the pandemic / Tysiące lotów zostało odwołanych z powodu pandemii. Użyjemy tego słowa, gdy mówimy o anulacji rzeczy zaplanowanych wcześniej (np. koncertu / a concert, spotkania / a meeting, ślubu / a wedding).

„Cancel” możemy też rozumieć jako: zakończyć jakąś umowę, jakieś porozumienie; np. to cancel a reservation / odwołać rezerwację, an order / (anulować) zamówienie, a magazine subscription / (zakończyć) subskrypcję czasopisma.

If your bank card gets lost or stolen, you need to cancel it as quickly as possible / Jeśli twoja karta bankowa zostanie zgubiona lub ukradziona, potrzebujesz ją zastrzec tak szybko, jak to tylko możliwe. Tutaj rozumiemy ten czasownik jako: unieważnić jakiś dokument. Można „cancel” a cheque / (anulować) czek, a stamp / (ostemplować) znaczek, a driving licence / (unieważnić) prawo jazdy.

Natomiast jeśli ktoś „has been cancelled / został unieważniony” to oznacza to, że został usunięty z kręgów towarzyskich (wiele osób się od niego/jej odcięło) i zawodowych (czasem taka osoba traci nawet pracę) z powodu powiedzenia lub zrobienia czegoś, co wielu uważa za złe. Często są to opinie lub działania uznane za homofobiczne lub rasistowskie. Fenomen ów dotyka także znane osoby i skutkuje tym, że anuluje się je z życia publicznego i podważa ich przeszłe dokonania. Zjawisko to zdarza się tak często, że mówi się wręcz o pewnym sposobie zachowania, pewnej kulturze anulacji – cancel culture.

Słowo „culture” ma bardzo podobny zakres znaczeniowy do naszego słowa „kultura”, czyli możemy mówić o kulturze danego kraju (np. The Queen plays an important role in British culture / Królowa pełni ważną rolę w brytyjskiej kulturze), sztuce, literaturze itd. (np. pop culture// popkultura / kultura popularna, masowa), a nawet „bacterial culture / kulturze bakterii”. Jednak „culture” nie przełożymy na „dobre wychowanie”. (O kimś dobrze wychowanym, miłym, uprzejmym powiemy, że jest: well brought up, polite lub kind.)

DODATEK
Co stanie się z Wielką Brytanią, kiedy ociepli się klimat – czy jest coś, co „will cancel out” ten wzrost temperatury? Jeśli chcesz się dowiedzieć, co oznacza „cancel out” i „cancel on (somebody)”, zapraszam tutaj.

 

Strefa Kujona:

cancel [wymowa: ˈkænsəl], czasownik, znaczenie:
– anulować instalację programu komputerowego lub zmianę ustawień w programie komputerowym
– odwołać coś, co zostało (oficjalnie) zaplanowane np. a job interview / rozmowę o pracę
– anulować rezerwację, zamówienie, dług, subskrypcję (czyli zakończyć jakąś umowę, jakieś porozumienie); np. How to cancel Amazon Prime / Jak anulować (subskrypcję) Amazon Prime
– unieważnić dokument np. czek, kartę bankową (potwierdzić oficjalnie, że dokument (karta) nie może być używany albo że jest nieważny); anulować, skasować np. bilet, znaczek (zaznaczyć go perforacją lub pieczątką, że więcej nie może być używany)
– (mowa potoczna) forma ostracyzmu – usunięcia z kręgów towarzyskich i zawodowych kogoś, kto powiedział, bądź zrobił, coś obraźliwego, bądź nietolerancyjnego
– zdecydować, że kolejne odcinki (jakiegoś) programu już się nie pojawią (nie zostaną wyprodukowane czy wyemitowane); np. TV show was cancelled after just two episodes / Przerwano produkcję (anulowano) program telewizyjny po zaledwie dwu odcinkach
– anulować / uchylić wyrok sądu

culture [wymowa: ˈkʌltʃə(r)], rzeczownik, znaczenie:
– kultura (społeczeństwo rozpatrywane ze względu na jego dorobek materialny i umysłowy); np. American culture / kultura amerykańska
– sztuka, muzyka, literatura (materialna i umysłowa działalność społeczeństw oraz jej wytwory)
– charakterystyczne przekonania i postawy (dla jakiejś grupy ludzi, bądź dla jakiejś organizacji) np. consumer culture / kultura konsumencka
– sztuczna hodowla komórek, tkanek lub mikroorganizmów
– odmiana rośliny uprawianej na danym terenie w celach użytkowych

cancel culture [wymowa: ˈkænsl kʌltʃə(r)], rzeczownik, znaczenie:
– (pejoratywnie) zwyczaj wykluczania osób z kręgów towarzyskich lub zawodowych, za powiedzenie lub zrobienie czegoś, co inni uważają za obraźliwe, złe, szkodliwe; cancel culture dotyka też ludzi znanych i wpływowych, często ma związek z tym, że wyrazili oni poglądy homofobiczne lub rasistowskie

 

Materiały źródłowe (słówka):

Casuals i casualties

Wiele lat temu pracowałam w miejscu, gdzie regularnie przed okresem Świąt Bożego Narodzenia zatrudniano pracowników z agencji. Zawsze uważałam ten okres za ciekawy, bo nagle pojawiało się mnóstwo nowych twarzy i można było nawiązywać interesujące znajomości. Jednakże niektórzy starsi pracownicy firmy wyjątkowo nie lubili pracowników tymczasowych i ciągle się słyszało, że „casuals” nie przychodzą na czas do pracy, pracują wolno i spóźniają się z przerw.

Któregoś razu wracałam do domu z jednym z takich malkontentów – Alanem. Alan bardzo skarżył się na gościa, z którym tego dnia pracował. Nie bardzo wiedząc co powiedzieć, a chcąc podtrzymać rozmowę, stwierdziłam: Casualties are always trouble / Casualties zawsze są kłopotem. Alan spojrzał na mnie z uśmiechem i odparł – They are like casualties! / Oni są jak casualties! Wiedziałam, że coś pokręciłam z tym słowem, ale byłam tak zadowolona z poprawienia humoru koledze, że nie zaprzątałam sobie tym głowy.

Jak sami widzicie Alan nie lubił casuals. Podejrzewam, że kojarzył pracowników agencji ze wszystkimi negatywnymi konotacjami przymiotnika „casual”. Można sądzić, że wolał, gdy wszyscy w pracy byli ubrani w ubrania służbowe, a nie nakładali „casual clothes // ubrania casualowe/swobodne/codzienne”. Nie miał też zrozumienia dla „casual relationships // przypadkowych/okazjonalnych przyjaźni i związków”, albo tym bardziej dla „casual sex / przygodnego seksu”. Podejrzewam jednakże, że Alana najbardziej denerwowało „casual attitude to work // niedbałe/niezainteresowane/bezmyślne/niezaangażowane podejście do pracy”. Ale czemu tu się dziwić – nikt z „tymczasowych” nie starał się o to właśnie miejsce, nie przechodził procesu rekrutacji w naszej firmie – ot wybrano ich losowo z całej grupy pracowników agencji, by byli „casual workers // pracownikami sezonowymi/tymczasowymi”.

Alan często patrzył na nich z niechęcią – wg niego wyglądało to, jak „casual look // pobieżne/przypadkowe spojrzenie”, ale kto go znał, wiedział, co kryje się za tym niby niewinnym spoglądaniem. Tak nie znosił „tymczasowych”, że minimalizował szansę na „casual meeting // niezapowiedziane/nieplanowane spotkanie” spędzając przerwy w swoim samochodzie. Niechęć Alana do tymczasowych zaczęła się w momencie, gdy „casually / przypadkowo” nakrył jednego z nich na drzemce w czasie pracy. Na cotygodniowych szkoleniach Alan „used to mention casually / miał zwyczaj napominać mimochodem”, że ci nowi pracownicy nie pracują najlepiej i warto byłoby zmienić agencję pracy, z którą firma miała umowę

Słowa „casual” i „casualty” mają podobny źródłosłów, a jest nim przypadkowość, przypadek. Przymiotnik „casual” określa kogoś, czy coś, co jest niepewne, nieregularne i nieprzewidywalne. Natomiast rzeczownik „casualty” kiedyś oznaczał – nieprzewidywane wydarzenie albo nieszczęście, a obecnie – ofiarę takiego nieprzewidywanego zdarzenia; np. ofiara wojny to war casualty, a ofiara wypadku drogowego to road casualty.

Powiem Wam, że Alan już dawno temu przeszedł na emeryturę, ale w jego byłym miejscu pracy do tej pory mówi się „casualties” na „casuals”. Nie do końca wiem, jak to słowo jest rozumiane przez Brytyjczyków. Bo my byśmy je tłumaczyli na: ofiara, niezdara, łajza. Ale wg słownika Anglicy raczej je widzą jako „ktoś pokrzywdzony, ktoś, komu się stało coś złego”. Być może „casuals” pracują tak niedbale, jakby rzeczywiście czuli, że stali się ofiarami (casualties) jakiegoś wyjątkowo niekorzystnego zbiegu okoliczności, czy złośliwego przypadku.

DODATEK
Chociaż nikt nie zaprzeczy, że „casuals” są najwygodniejszymi ubraniami, jakie sobie można wyobrazić, to jednak „smart casual” też jest fajną opcją – więcej o tych słowach tutaj.

 

Strefa Kujona:

casual [wymowa: ˈkæʒuəl], rzeczownik, znaczenie:
– pracownik tymczasowy, dorywczy

casual, przymiotnik, znaczenie:
– nieoficjalny, nieformalny, zwykły, codzienny, swobodny; np. casual clothes / codzienne ubrania (a nie wyjściowe, eleganckie)
– bez głębokiego zaangażowania, bez głębszych uczuć (np. casual sex / przypadkowy seks); przypadkowy, okazjonalny, przygodny, przelotny (np. casual relationship // przygodna/okazjonalna przyjaźń/związek)
– niedbały, niezainteresowany, bezmyślny, obojętny, niezaangażowany, lekceważący, nieobecny [ze Słownika Oxford: nieokazujący troski; wyglądający na niemartwiącego się (na kogoś, kogo „mało obchodzi”); niechcący pokazać, że na czymś mu/jej zależy]
– tymczasowy, nieregularny, nieustalony (np. casual worker / pracownik tymczasowy), okazjonalny, dorywczy, sezonowy
– przypadkowy, nieplanowany (np. casual contact / przypadkowy kontakt), bez dbania o szczegóły, powierzchowny (a casual glance // powierzchowne/szybkie spojrzenie); losowy, niezapowiedziany

casually [wymowa: ˈkæʒuəli], przysłówek, znaczenie:
– codziennie, swobodnie, nieformalnie; np. She tends to dress casually // Ma tendencję do ubierania się w nieformalnym (stylu) / Przeważnie ubiera się nieformalnie
– swobodnie, beztrosko; np. We talked casually / Swobodnie rozmawialiśmy
– pobieżnie, przelotnie, bez zaangażowania, mimochodem; np. She glanced casually out of the window / Przelotnie spojrzała przez okno
– zwyczajnie, normalnie; ‘What was her decision?’ he asked as casually as he could / „Jaka była jej decyzja?” zapytał najzwyczajniej, jak umiał (był w stanie)
– tymczasowo, okazjonalnie; np. He casually dated few girls / Spotykał się okazjonalnie z kilkoma dziewczynami

casualty [wymowa: ˈkæʒ.ju.əl.ti], rzeczownik, znaczenie:
– osoba ranna bądź osoba, która zginęła w poważnym wypadku, bądź na wojnie; ofiara (wypadku / zamachu / wojny); np. road casualties / ofiary wypadków drogowych, civilian casualties / ofiary cywilne
– osoba (lub rzecz), która ucierpiała w wyniku czegoś; pokrzywdzony/a/e; np. Small shops have been a casualty of the recession / Małe sklepy stały się ofiarami recesji (zamknięto je/upadły)
– Oddział intensywnej terapii, oddział intensywnej opieki medycznej, OIT, OIOM (czyli miejsce, dokąd trafiają casualties); np. She was rushed to casualty / Ona została szybko przewieziona na OIOM; ten oddział nazywa się też A&E (od: Accident and Emergency / Wypadek i Nagła Sytuacja)

 

Materiały źródłowe (słówka):

Stunned Jasiek

Wiele lat temu wynajmowałam pokój u starszej pani. Było to bardzo spokojne miejsce i dobrze mi się tam mieszkało. Ale wszystko zmieniło się w momencie, kiedy zaczął tam pojawiać się Jasiek. Jasiek był wnukiem właścicielki i spędzał z nią każdy weekend. Nigdy bym nie miała z nim styczności, gdyby nie to, że na piętrze właścicielki była jedyna w całym budynku lodówka. Kiedy tylko Jasiek widział mnie w jej pobliżu – krzyczał:
– Ona znowu przyszła nam kraść jedzenie!
A jego babcia wówczas mu tłumaczyła:
– To jest jej jedzenie, bo ona nie ma swojej lodówki.
I nie wiem, czy Jasiek babci nie wierzył, czy miał wyjątkowo krótką pamięć, ale w każdą sobotę i niedzielę działa się dokładnie ta sama sytuacja.

Pewnej soboty Jasiek postanowił uskutecznić strategię i kiedy tylko zobaczył mnie idącą do kuchni, zagrodził mi drogę całym ciałem i poinformował poważnym tonem:
– Dziewczynom wstęp wzbroniony!
Nie lubię prosić o pomoc, tym bardziej jeśli chodzi o niegrzecznych 5-cio latków, więc wzięłam go z zaskoczenia mówiąc:
– Ale ja nie jestem dziewczyną…
Jasiek stanął, jak wryty – patrzył na mnie i nic nie mówił. A ja w tym czasie szybko opróżniłam swoją półkę w lodówce. Dopiero, kiedy byłam w połowie drogi do swojego pokoju Jasiek odzyskał głos i usłyszałam:
– Ale ty i tak nie możesz tutaj wchodzić!

Kiedy opowiadam tę historię po angielsku, to zawsze w jakiejś formie używam słowa „stun”. Bywa, że mówię: I stunned Jasiek / Zszokowałam Jaśka. Czasownik „to stun” przetłumaczymy na: „zszokować, zaskoczyć, oszołomić” albo na – „ogłuszyć” (np. A kingfisher stuns fish before swallowing it / Zimorodek ogłusza rybę zanim ją połknie). W obu przypadkach powodujemy, że dana osoba, czy dane zwierzę na jakiś czas traci panowanie nad sobą i nie reaguje na otoczenie.

O Jaśku można by też powiedzieć: He was stunned / On był zszokowany. Ów imiesłów bierny (w funkcji przymiotnika) oznacza: „zszokowany, zaskoczony” albo „ogłuszony”. To ostatnie znaczenie często można napotkać w „a stunned bird” – tak określimy ptaszka, który zderzył się np. z szybą i leży oszołomiony, bądź nieprzytomny.

Imiesłów czynny także się przyda – I told Jasiek some stunning news / Powiedziałam Jaśkowi szokujące wieści. „Stunning” to kolejny przymiotnik i tłumaczymy go na: „zaskakujący, niesamowity” oraz (i tu pułapka) „przepiękny, cudowny” (po prostu – „zapierający dech w piersiach”; np. „stunning views” to – przepiękne widoki).

Te wieści, sądząc po reakcji Jaśka, były prawdziwym szokiem (The news was a stunner / Te wiadomości były szokiem). “Stunner” przetłumaczymy na: „zaskakująca wiadomość, coś czego się zupełnie nie spodziewamy”. Ten rzeczownik ma jeszcze dwa nowe znaczenia: „piękna osoba, zwłaszcza piękna kobieta” (np. She is a real stunner / Ona jest prawdziwą pięknością) oraz – „piękna rzecz, piękne zjawisko” (często tym słowem określane są samochody np. New Alfa Romeo is a stunner / Nowa Alfa Romeo zapiera dech w piersiach).

Także sami widzicie, że „stunner” jest niezbędny, by poradzić sobie z niektórymi Jaśkami.

DODATEK
Paralizator to „stun gun”, tylko dlaczego w UK mówi się na niego – Taser? Odpowiedź znajdziesz tutaj.

 

Strefa Kujona:

stun [wymowa: stʌn] czasownik, znaczenie:
– ogłuszyć [uderzyć kogoś (lub uderzyć zwierzę) tak mocno, że ten ktoś (lub to zwierzę) straci przytomność (czasownik używany szczególnie wtedy, gdy mamy na myśli uderzenie w głowę)]
– zszokować, zaskoczyć, oszołomić (tak zaskoczyć albo zszokować kogoś, że ten ktoś nie będzie w stanie ani jasno myśleć, ani coś powiedzieć); np. I was stunned when I learned that I won the lottery / Zamurowało mnie, jak się dowiedziałam/łem, że wygrałam/łem loterię
– zachwycić, “pozbawić słów”, zrobić wielkie wrażenie

stunned [wymowa: stʌnd] przymiotnik, znaczenie:
– ogłuszony (np. I found a stunned bird that must have hit a window // Znalazłem/am ogłuszonego ptaka, który musiał uderzyć w okno)
– oniemiały, osłupiały, zszokowany

stunning [wymowa: ˈstʌnɪŋ], przymiotnik, znaczenie:
– szokujący, zaskakujący (np. stunning news // szokujące wiadomości/wieści)
– przepiękny, oszałamiająco piękny, taki, że “dech zapiera za zachwytu”

stunner [wymowa: ˈstʌnə(r], rzeczownik, znaczenie:
– (mowa potoczna) osoba (szczególnie kobieta), która jest bardzo piękna, atrakcyjna; piękność
– (mowa potoczna) rzecz, na którą się patrzy z przyjemnością, „uczta dla oczu”
– (mowa potoczna) sytuacja, wiadomość, wydarzenie, które bardzo zaskakuje, niezmiernie szokuje (np. jakieś niespodziewane wieści) np. George Michael’s coming out as gay was a stunner to all of his fans / Przyznanie się George’a Michaela do bycia gejem zszokowało wszystkich jego fanów [„coming out” pochodzi od czasownika „to come out”, który oznacza „wyjawić (światu, otoczeniu), że jest się osobą homoseksualną”] albo bardzo współczesny przykład: Meghan and Harry’s revelations in Oprah’s interview were a stunner to British public / Zwierzenia Megan i Harrego w wywiadzie z Oprah były szokiem dla brytyjskiej publiczności

 

Materiały źródłowe (słówka):

Czy Ania z Zielonego Wzgórza była „queer”?

Słowo “queer” byłoby raczej mało znanym słowem, gdyby nie to, że jest to rozwinięcie litery Q w skrócie – LGBTQ (pozostałe litery oznaczają: L – lesbian / lesbijka, G – gay men / geje, B – bisexual people / osoby biseksualne, T – transgender people / osoby transpłciowe).

„Queer” może być przymiotnikiem określającym osoby należące do społeczności LGBT, czyli osoby homoseksualne, biseksualne albo osoby, które nie identyfikują się ze swoją płcią biologiczną. (Wg tej definicji zamiast LGBT powinno widnieć samo Q.) Ale jest jeszcze inne rozumienie tego słowa – czasem tak określają się osoby, których tożsamość seksualna / gender identity jest trudna do określenia, zmienna albo płynna (a co za tym idzie – ich orientacja seksualna jest trudna do zdefiniowania). Ponieważ gender identity jest „poczuciem przynależności do jakiejś płci społeczno-kulturowej” [czyli nie jest to jasny do zdefiniowania fakt, jak płeć biologiczna (sex)], stąd: ile osób – tyle „poczuć przynależności”. [Przykładem osoby „queer” będzie ktoś, kto identyfikuje się raz jako kobieta, raz jako mężczyzna (taką osobę określa się gender-fluid; od „fluid / płynny”) albo ktoś, kogo pociągają ludzie niezależnie od ich tożsamości płciowej (czyli terminy homo- i biseksualny są tutaj za wąskie) i taką orientację seksualną określa się jako pansexual]. Można powiedzieć, że “queer” to osoby, które są “nowe” w ruchu LGBTQ – i tak, jak dawniej osoby homoseksualne, biseksualne i transgener były marginalizowane, wyśmiewane, czy nawet prześladowane, tak teraz grupą, która walczy o swoje prawa będzie właśnie ta grupa “queer”. Tylko z tym słowem jest prawdziwy kłopot. Otóż “queer” jeszcze niedawno był obraźliwym określeniem na (głównie) homoseksualnych mężczyzn. I osoby, które doświadczyły takiego wyzywania nie darzą tego słowa sympatią.

„Queer” ma jeszcze staromodne znaczenie „dziwny, nietypowy, niespodziewany” i znajdziemy je obecnie tylko w starych książkach – np. w „Ani z Zielonego Wzgórza” użyto go aż 14 razy, bardzo często określając nim główną bohaterkę [np. Małgorzata Lynde stwierdziła, że Ania ma “a queer way of expressing herself / dziwny sposób wyrażania się (wyrażania emocji) “; a Diana Barry powiedziała Ani wprost: „You’re a queer girl, Anne. I heard before that you were queer. But I believe I’m going to like you real well. / Jesteś dziwną dziewczynką Aniu. Słyszałam wcześniej, że jesteś nietypowa. Ale sądzę, że bardzo cię polubię.”] Jeśli zajrzymy do Słownika Etymologicznego, to możemy zauważyć, że znaczenia tego wyrazu oscylowały wokół: dziwny, osobliwy, dziwaczny, nietypowy, nieoczekiwany, czasem w stronę zdecydowanie negatywną – podejrzany, nieuczciwy. Myślę, że Anię Shirley określano „queer” mając na myśli to, że była inna niż pozostałe dzieci w Avonlea.

Istnieje także czasownik „to queer”, który występuje w wyrażeniach „to queer somebody’s pitch” i „to queer the pitch (for somebody)”. „The pitch” to “stoisko handlującego na ulicy / kram” i „kupiecka gadka / bajer”. Jeśli obok czyjegoś kramu zacznie się np. ostra kłótnia, to wtedy cała uwaga tłumu skupia się na tym nowym wydarzeniu, a nasz kupiec zostaje wybity z rytmu (czyli ktoś/coś sknoci mu jego „kupiecki bajer”). Takie jest oryginalne znaczenie tego wyrażenia. Dzisiaj jest ono używane w sensie przenośnym i przetłumaczymy je na: zniszczyć czyjeś plany albo zaprzepaścić czyjeś szanse na osiągnięcie czegoś; udaremnić, pokrzyżować.

Obecnie praktycznie wszystkie zastosowania słowa „queer” dotyczą ruchu LGBTQ, natomiast w starych książkach (XIX wiek, początek XX wieku) słowo to było używane w zupełnie innym znaczeniu. Także kiedy postanowicie czytać serię o Ani Shirley, to wiedzcie, że była ona „queer”, ale w sensie „dziwna”, a nie – „nieheteronormatywna”.

DODATEK
Jeśli myślę o Ani Shirley, to zawsze przychodzi mi do głowy określenie „bratnia dusza”. Jak to przetłumaczymy na język angielski i co o tej koncepcji sądzi Maryla? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz tutaj.

 

Strefa Kujona:

lesbian [wymowa: ˈlez.bi.ən], rzeczownik, znaczenie:
– kobieta, którą pociągają inne kobiety; lesbijka

gay (synonim: homosexual) [wymowa: ɡeɪ], rzeczownik, znaczenie:
– osoba (szczególnie mężczyzna), którą pociągają osoby tej samej płci, co on/ona; gej, lesbijka, osoba homoseksualna; więcej o słowie gay we wpisie Przedziwne dzieje słowa gay

bisexual [wymowa: baɪˈsek.ʃu.əl], rzeczownik, znaczenie:
– osoba, którą pociągają i mężczyźni, i kobiety

transgender [wymowa: trænzˈdʒen.də(r)], przymiotnik (transgender używane, jako rzeczownik jest obraźliwe), znaczenie:
– tym przymiotnikiem określimy osobę, która nie identyfikuje się ze swoją płcią biologiczną

queer [wymowa: kwɪə(r)], przymiotnik, znaczenie:
– (zazwyczaj obraźliwe) osoba homoseksualna (przymiotnik używany zwłaszcza w stosunku do homoseksualnych mężczyzn)
– czasem tak określają się osoby, których tożsamość seksualna / gender identity jest trudna do określenia, zmienna albo płynna (a co za tym idzie – ich orientacja seksualna jest trudna do zdefiniowania), czasem określenie to dotyczy wszystkich osób w ruchu LGBTQ
– (staromodnie) dziwny, nietypowy, niespodziewany

queer, czasownik, znaczenie:
– (mowa potoczna) występuje w wyrażeniu „queer somebody’s pitch” albo „queer the pitch (for someobody) “ i oznacza: udaremnić, pokrzyżować (czyjeś plany, szanse)
– zmienić coś tak, że to coś nie odnosi się tylko do jednej płci (kobiet bądź mężczyzn) / nie pasuje tylko jednej płci, albo – nie pasuje do tradycyjnych idei nt. płci i seksualności; i tutaj przykład, jaki podaje Cambridge Dictionary, będzie najlepszy: Teenage boys with Instagram accounts are queering the cosmetics industry / Nastoletni chłopcy z kontami na Instagramie …(ciężko znaleźć polski odpowiednik tego słowa) branżę kosmetyczną („are queering” – rozpowszechniają modę na kosmetyki wśród męskiej społeczności? Albo – czynią modną wśród mężczyzn branżę kosmetyczną? Normalizują stosowanie kosmetyków przez mężczyzn?)

 

Materiały źródłowe (słówka):

 

Zdjęcie wykonała Sonya Romanovska, a można je znaleźć na portalu Unsplash.

Płeć to sex czy gender?

„Sex” oznacza „płeć” i można go rozumieć na dwa sposoby: stan bycia mężczyzną (lub kobietą), albo wszyscy mężczyźni (lub kobiety) jako ogół (np. w określeniu „płeć przeciwna / opposite sex). („Sex” to oczywiście także „seks”.) „Sex” jest określany przy narodzeniu, stąd mamy – „sex assigned at birth / płeć przypisana przy narodzeniu”. Wyraz ten znajdziemy w określeniach typu: sex organs / narządy płciowe, sex-change operation / operacja zmiany płci, sex chromosome / chromosom płciowy, czy single-sex school / szkoła tylko dla chłopców lub tylko dla dziewcząt (dosłownie: szkoła pojedynczej płci). Istnieje również czasownik „to sex”, który oznacza: określać, czy dane zwierzę jest samcem, czy samicą. Osoba, która wykonuje taką pracę, nazywa się „sexter / sekser” i najczęściej jest zatrudniana przy sortowaniu małych kurczaczków na kurki i koguciki.

„Gender” to też „płeć” i tak, jak „sex” również jest rozumiany na dwa sposoby. Słowo to zyskało szczególną popularność w połowie XX wieku i zaczęło stopniowo wypierać „sex”, który był dawniej zdecydowanym faworytem. Pierwsze użycia „gender” w znaczeniu „płeć” były żartobliwe – otóż gender był kojarzony jako termin lingwistyczny. Oznaczał on, tak jak i również teraz, „rodzaj” np. rodzaj męski rzeczowników / masculine gender of nouns. Niektóre słowniki podają, że „gender” oznacza płeć szczególnie, jeśli rozważamy ją jako zjawisko społeczno-kulturowe (a nie fakt biologiczny). Czyli można sobie wyobrazić, że ludzi, tak jak rzeczowniki, można podzielić na „rodzaje” i np. „rodzaje żeńskie” zazwyczaj zajmują się domem i dziećmi, a męskie – karierą (stąd mamy – traditional gender roles / tradycyjne role społeczne), czy zawody, jakie wykonują „rodzaje męskie” są zazwyczaj lepiej płatne, stąd mamy „gender pay gap / nierówność z wynagrodzeniu kobiet i mężczyzn”.

Obecnie w ankietach, czy aplikacjach o pracę możecie napotkać pytania, które wielu mogą zbić z tropu – np. Which of the following describes how you think of yourself? / Które z następujących (opcji) opisuje, jak myślisz o sobie?, Which gender do you most associate with? / Z którą płcią najbardziej się identyfikujesz? A zamiast terminu „sex”, spotkamy – gender identity / tożsamość płciową. Cóż to takiego?

Gender identity to „poczucie, że należy się do danej płci (rozumianej jako zjawisko społeczno-kulturowe) “, podczas gdy „sex” jest faktem biologicznym. I najłatwiej ten termin wyjaśnić na przykładzie osób transpłciowych (transgender) – np. „sex” transkobiety (trans woman) określimy jako – mężczyzna, natomiast jej gender identity – jako kobieta. „Gender identity” obejmuje więcej, niż dwie tożsamości płciowe i osoby, które nie czują się ani kobietami, ani mężczyznami, nazywamy non-binary (niebinarne) lub genderqueer.

Obecnie znaczenia słowa „gender” (i jego pochodnych) bardzo szybko się zmieniają. W niektórych źródłach jest informacja, że „gender” oznacza właściwie tyle, co „sex”, czyli płeć biologiczną. Ten wpis za rok, czy dwa może być już nieaktualny. Jedno jest jednak pewne – słowo „gender” wyraźnie wypiera słowo „sex”. Być może niedługo słowniki będą podawać taką definicję tego słowa: sex (staromodnie) – płeć.

DODATEK
Dawniej David Bowie, a teraz Michał Szpak i Harry Styles mają dość specyficzny styl ubierania się – w języku angielskim jest nawet na niego odpowiednie określenie. Odpowiedź na to, jak ono brzmi i co to jest „gender reveal” – znajdziesz tutaj.

 

Strefa Kujona:

sex [wymowa: seks], rzeczownik, znaczenie:
– płeć, stan bycia mężczyzną lub stan bycia kobietą (u ludzi) albo samcem lub samicą (u zwierząt)
– płeć – rozumiana jako: wszyscy mężczyźni jako grupa (ogół) albo wszystkie kobiety, jako grupa (ogół); przykładowe określenia: opposite sex / płeć przeciwna, weaker sex / płeć słabsza (uwaga – Słownik Cambridge Dictionary podaje, że obecnie wielu uważa to określenie za obraźliwe)
– seks, np. safe sex / seks z zabezpieczeniem (bezpieczny seks), unprotected sex / seks bez zabezpieczeń, sex education / edukacja seksualna, sex trade / branża seksualna, sex life // życie seksualne/aktywność seksualna

sex, czasownik, znaczenie:
– określać, czy dane zwierzę jest samcem, czy samicą

gender [ˈdʒendə(r)], rzeczownik, znaczenie:
– płeć – stan bycia kobietą lub mężczyzną, szczególnie wtedy, gdy płeć jest rozumiana jako zjawisko społeczno-kulturowe
– płeć – rozumiana jako: wszyscy mężczyźni jako grupa (ogół) albo wszystkie kobiety, jako grupa (ogół)
– rodzaj (żeński, męski lub nijaki – termin używany w gramatyce)

gender identity [wymowa: ˈdʒen.dər aɪˌden.tə.ti], rzeczownik, znaczenie:
– poczucie, że się przynależy do jakiejś płci (rozumianej jako zjawisko społeczno-kulturowe, czyli gender); tożsamość płciowa

transgender [wymowa: trænzˈdʒen.də(r)], (też trans, wymowa: trænz), przymiotnik, znaczenie:
– transpłciowy; ktoś, kto nie identyfikuje się ze swoją płcią biologiczną
Uwaga – słowo obraźliwe, jako rzeczownik

 

Materiały źródłowe:

słówka

inne

  • Rozróżnienie między „sex”, a „gender” (Wikipedia – po angielsku)
  • Tożsamość płciowa (Wikipedia – po angielsku, po polsku)
  • John Money – twórca rozumienia „gender” jako „płeć społeczno-kulturowa” (Wikipedia – po angielsku, po polsku)
  • Wzrost użycia słowa gender w ostatnich latach. Jest to pokazane na pierwszym wykresie (Fig 1 na stronie 3 tego dokumentu). Na osi „x” mamy lata 1966 – 2001, a na osi „y” – stosunek (ilości użycia słowa) „sex” do (ilości użycia słowa) „gender” w tytułach prac naukowych. Przyglądano się tytułom prac z dziedzin: nauki ścisłe (linia z kołami), nauki społeczne (linia z kwadratami) i nauki humanistyczne (linia z trójkątami)

Dla dociekliwych

Wikipedia podaje, że dawniej “gender” był terminem lingwistycznym, a jego znaczenie jako “płeć” wprowadził nowozelandzki psycholog John Money.

Money zajmował się osobami interpłciowymi (intersex people) – mają one albo gonady męskie i żeńskie (jądra i jajniki) albo ich zewnętrzne narządy płciowe nie są typowe dla żadnej z płci. Trudno je jednoznacznie zakwalifikować, dlatego Money stworzył 7 kryteriów wg których powinno się określać płeć takich osób – są to: chromosomy płciowe, struktura gonad, zewnętrzne narządy płciowe, wewnętrzne narządy płciowe, hormony, wychowanie i rola związana z płcią (gener role), czyli „jaką płeć odgrywa dana osoba”. Stąd zrodziło się rozumienie płci, jako zjawiska społeczno – kulturowego, gender.

Termin „gender” stał się szczególnie popularny w środowiskach feministycznych, zwłaszcza, że „sex” w XX wieku nabrał silnych erotycznych konotacji.

Niesamowity wgląd w popularność tego słowa daje praca dr Davida Haig pt. Niepowstrzymany wzrost “gender” i spadek “sex”: Społeczna zmiana w tytułach prac naukowych w latach 1945 – 2001 (The Inexorable Rise of Gender and the Decline of Sex: Social Change in Academic Titles, 1945 – 2001). Umieściłam ją jako ostatnią w Materiałach źródłowych. Możemy z niej wywnioskować, że w naukach ścisłych „gender” pojawiał się sporadycznie (jeden „gender” na 200-300 „sex’ów”), a od lat 80-tych „gender” mocno gonił „sex” i w 2001 roku oba słowa były praktycznie tak samo popularne. W naukach społecznych „gender” zaczął gonić „sex” znacznie wcześniej (od lat 60-tych), a na przełomie 80-tych i 90-tych oba słowa były tak samo popularne. Obecnie jest faworytem w naukach społecznych. W naukach humanistycznych zachodziła podobna zmiana, jak w naukach społecznych.

Właśnie na podstawie tych wykresów wnioskuję, że „sex” w znaczeniu „płeć” wyjdzie z użycia. Ciekawe, czy moje przewidywania się sprawdzą.

 

Zdjęcie pochodzi z portalu Pixabay.